Αδριανός

I

(Publius Aelius Hadrianus, Ιτάλικα, Ισπανία 76 – Ρώμη 138 μ.Χ.). Ρωμαίος αυτοκράτορας (117-38 μ.Χ.). Γεννήθηκε από Ρωμαίους γονείς, αλλά έμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία. Τον πήρε τότε υπό την κηδεμονία του ο αυτοκράτορας Τραϊανός, τον οποίο διαδέχτηκε το 117, παίρνοντας το όνομα Καίσαρ Τραϊανός Α. Αύγουστος. Κύριο μέλημα της πολιτικής του ήταν να εξασφαλίσει την ειρήνη, που την επεδίωξε πάντα, αδιαφορώντας για το τίμημα. Έτσι δεν δίστασε να εγκαταλείψει την Ασσυρία, τη Μεσοποταμία και την Αρμενία, για να δώσει τέλος στον μακροχρόνιο και δαπανηρό πόλεμο εναντίον των Πάρθων. Η εγκατάλειψη των επαρχιών αυτών, που τις είχε κατακτήσει ο προκάτοχός του, και ο περιορισμός, ύστερα απο αυτό, των συνόρων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στον Ευφράτη, προκάλεσε την εχθρότητα ορισμένων στρατιωτικών, οι οποίοι οργάνωσαν εναντίον του συνωμοσία, χωρίς όμως αποτέλεσμα, γιατί ο Α. την κατέβαλε (118). Όταν παγίωσε τη θέση του, άρχισε να εφαρμόζει το πολιτικό του πρόγραμμα, επιχειρώντας μια σειρά από ταξίδια στα οποία διέθεσε μεγάλο μέρος της ζωής του και επισκέφθηκε όλα τα εδάφη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

O Τερτυλλιανός λέει για τον Α. πως υπήρξε φανατικός ερευνητής κάθε αξιοπερίεργου. Πέρα όμως από την έμφυτη αγάπη του για καθετί το νέο και τον ακόρεστο πόθο του να δει και να γνωρίσει, τα μακρινά του ταξίδια είχαν αίτια πολιτικά και διοικητικά. Έπαιρνε πάντοτε μαζί του πολυάριθμη ακολουθία από μελετητές και τεχνικούς, οι οποίοι συγκέντρωναν παρατηρήσεις, κατέστρωναν προγράμματα και επεξεργάζονταν γενικά όλα τα στοιχεία που ήταν αναγκαία για να λυθούν τα πιο επείγοντα προβλήματα σχετικά με την οικονομία, την ευημερία και την ασφάλεια των διαφόρων επαρχιών της αυτοκρατορίας. Αναχώρησε το 121 από τη Ρώμη και ταξιδεύοντας επί δύο χρόνια επισκέφθηκε τη Γαλατία, τη Γερμανία, το Νορικό και τη Βρετανία, όπου φρόντισε να ενισχύσει τα σύνορα εναντίον των βαρβαρικών επιδρομών. Στη Βρετανία προγραμμάτισε τότε την κατασκευή του Αδριάνειου τείχους ενός περίφημου αμυντικού έργου που εκτεινόταν από τη Βόρεια θάλασσα έως την Ιρλανδική, μήκους 117 χλμ. Πέρασε έπειτα στην Αφρική, στη Συρία και διασχίζοντας τη Μικρά Ασία και το Αιγαίο, έφτασε το 125 στην Αθήνα, όπου έγινε δεκτός με τιμές που τις ανταπέδωσε με μεγάλες ευεργεσίες: ανεγέρσεις και δωρεές. Στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα έμεινε αρκετά· έφυγε για ένα διάστημα και ξαναγύρισε το 128. Αγαπούσε τόσο και θαύμαζε τον ελληνικό πολιτισμό, ώστε οι Ρωμαίοι του έδωσαν την προσωνυμία graeculus (γραικύλος). Στην Αθήνα ζούσε ως πλούσιος ιδιώτης με ελληνική περιβολή.

Στην Αθήνα το όνομα του Α. συνδέθηκε με πολλά έργα, που είτε δημιούργησε ο ίδιος είτε κατασκευάστηκαν προς τιμήν του. Επεξέτεινε την πόλη προς τα Α, δημιουργώντας μια νέα συνοικία με μεγαλύτερες και πολυτελέστερες οικοδομές, που εκτεινόταν στους σημερινούς χώρους του Ζαππείου, του Εθνικού Κήπου και της πλατείας Συντάγματος. Μέσα στην αριστοκρατική του συνοικία ο Α. περιέλαβε και τον ναό του Ολυμπίου Διός, τον οποίο και αποπεράτωσε (132). Τη νέα συνοικία περιέβαλε με τείχος που φέρει το όνομά του και το οποίο άρχιζε κάπου από τη γωνία των σημερινών οδών Βουλής και Κολοκοτρώνη, από το Θεμιστόκλειο τείχος, προχωρούσε ανατολικά έως τη σημερινή Βουλή και κατέληγε στη νοτιοανατολική γωνία του ναού του Ολυμπίου Διός, πάλι στο Θεμιστόκλειο τείχος. Το τείχος του Α. είχε δύο πύλες. Στις μέρες μας, η μία βρίσκεται απέναντι από την οδό Μουρούζη και η άλλη απέναντι από το Στάδιο. Στα όρια της νέας συνοικίας οι Αθηναίοι έστησαν προς τιμήν του αυτοκράτορα τη γνωστή Πύλη του Α. που θα πρέπει μάλλον να ήταν ενσωματωμένη στο παλιό τείχος. Το λαμπρότερο οικοδόμημα του Α. στην Αθήνα ήταν η Βιβλιοθήκη, που φέρει επίσης το όνομά του: ένα ορθογώνιο κτίσμα 127 x 82 μ. κοντά στη Ρωμαϊκή αγορά, που o μεγαλύτερος χώρος του στο εσωτερικό ήταν ακάλυπτος και ελεύθερος και είχε στο κέντρο του μια στενόμακρη ελλειψοειδή δεξαμενή 58 x 13 μ. και γύρω από την αυλή περιστύλιο με περίπου εκατό κίονες. Μέσα στον χώρο της Βιβλιοθήκης του Α. χτίστηκαν κατά καιρούς διάφορα οικοδομήματα· σήμερα σώζονται μόνο ερείπια. Ένα μεγάλο έργο κοινής ωφέλειας που άρχισε o Α. και τελείωσε ο Αντωνίνος ο Ευσεβής ήταν το Αδριάνειο υδραγωγείο: με ένα σύστημα αγωγών εξαιρετικής κατασκευής που άρχιζε από την πλαγιά της Πεντέλης μετέφερε το νερό έως τον Λυκαβηττό, τη σημερινή Δεξαμενή. Κατά διάφορα τμήματα και με διάφορες μορφές εξυπηρέτησε για αρκετούς αιώνες την ύδρευση της Αθήνας. Δύο άλλα έργα του Α. που δεν γνωρίζουμε όμως τη θέση τους, είναι το Πάνθεον και το Γυμνάσιον. Απομεινάρι της εποχής του Α. είναι μια τετράτοξη γέφυρα στον Ελευσίνιο Κηφισό, στη θέση Καλό Πηγάδι. Κατάλοιπα πάλι και τεκμήρια της ευγνωμοσύνης των Αθηναίων προς τον Α., εκτός από την Πύλη, είναι οι ανδριάντες που του ανέγειραν και πολλές επιγραφές.

Ο Α. στη διάρκεια των ταξιδιών του έχτισε πολλές πόλεις στα διάφορα μέρη, που ονομάζονταν Αδριανούπολις. Η περιφημότερη από αυτές είναι η Αδριανούπολη της Θράκης (125 μ.Χ.), που επέζησε όλων των επιδρομών και καταστροφών.

Ο Α. συνέχισε τα ταξίδια του έως το 134, οπότεκουρασμένος και άρρωστος επέστρεψε οριστικά στη Ρώμη. Σε όλο αυτό το διάστημα οι λαοί της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γνώρισαν περίοδο ευημερίας. Η ανάπτυξη της γεωργίας, η πρόοδος στο εμπόριο και τις επικοινωνίες συνέβαλαν στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου. Η ειρήνη βασίλευσε στην αυτοκρατορία, με μία μόνο εξαίρεση: την εξέγερση των Εβραίων, που την κατέπνιξαν στο αίμα οι ρωμαϊκές λεγεώνες εξανδραποδίζοντας τον πληθυσμό και εξολοθρεύοντας 58.000 ανθρώπους (132-135).

Σημαντικό ήταν το έργο του Α. στον διοικητικό τομέα. Έδωσε νέα και σταθερή τάξη στον κρατικό οργανισμό και τα δημόσια γραφεία. Απογύμνωσε τη Σύγκλητο από τις εξουσίες της και τις παραχώρησε στο Consilium Principis (συμβούλιο του ηγεμόνα) που, σύμφωνα με τις υποθέσεις που διαχειριζόταν, ήταν χωρισμένο σε τόσους κλάδους όσα περίπου τα σημερινά υπουργεία. Ο επικεφαλής κάθε κλάδου ήταν υπόλογος για τις ενέργειές του μόνο στον αυτοκράτορα. Στην αρχή το συμβούλιο αυτό στελεχώθηκε από ευφυείς απελεύθερους του αυτοκράτορα (δούλους στους οποίους χάρισε την ελευθερία ο Α.). Επειδή όμως τον περιφρονούσαν οι Ρωμαίοι, o Α. το αναδιοργάνωσε με άντρες που προέρχονταν από την ευγενή τάξη των ιππέων κι έτσι, με το νέο κύρος που απέκτησε, το συμβούλιο αποτέλεσε πραγματική κυβέρνηση της αυτοκρατορίας.

Όταν επέστρεψε στη Ρώμη, o Α. άρχισε την κατασκευή του περίφημου μαυσωλείου του, που χρησιμοποιήθηκε ως επίσημος τόπος ταφής των Ρωμαίων αυτοκρατόρων έως τον θάνατο του Σεπτιμίου Σεβήρου (211) και το οποίο σήμερα είναι γνωστό με το όνομα Castel Sant’ Angelo (Φρούριο του Αρχάγγελου). Την ίδια εποχή μερίμνησε να τελειώσει η περίφημη έπαυλή του κοντά στο Τίβολι, 25 χλμ. ΝΑ της Ρώμης. Εκεί προσπάθησε να αναπαραστήσει σε μικρογραφία όσα αρχιτεκτονήματα, καλλιτεχνήματα ή τοπία τού είχαν προξενήσει τη μεγαλύτερη εντύπωση στα ταξίδια του: την Ποικίλη Στοά από την Αθήνα, το Κανώπειον από την Αίγυπτο, τα Τέμπη κ.ά. Ακόμα και σήμερα τα ερείπια της έπαυλης του Α., παρά τη φθορά που επέφεραν ο χρόνος και οι λεηλασίες, δίνουν μια ιδέα του καλλιτεχνικού του αισθήματος.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν αρκετά θλιβερά. Χτυπημένος από κάθε λογής αρρώστιες, εκλιπαρούσε οικείους και δούλους να τον σκοτώσουν για να πάρουν τέλος τα βάσανά του. Σε αυτή την οδυνηρή περίοδο τον πρόδωσαν ακόμα και οι φίλοι του· τόσο, ώστε o διάδοχός του Αντωνίνος ο Ευσεβής χρειάστηκε να παρακαλέσει πολύ τη Σύγκλητο για να του αποδώσει τις τιμές που έως τότε μόνο στους χειρότερους αυτοκράτορες είχε αρνηθεί.

Προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (Μουσείο του Βατικανού).

Τα ερείπια της έπαυλης του Αδριανού στο Τίβολι, κοντά στη Ρώμη.

Ερείπια μεγαλοπρεπούς ναού στην Έφεσο, χαρακτηριστικό δείγμα των υψηλών αισθητικών αντιλήψεων του αυτοκράτορα Αδριανού.

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.1. Α. ο Τύριος (2ος αι. μ.Χ.). Έλληνας ρήτορας από την Τύρο της Φοινίκης, μαθητής και διάδοχος του Ηρώδη του Αττικού. Δίδαξε φιλοσοφία. Οι Αθηναίοι τον ονόμασαν τιμητικά πολίτη της πόλης και o αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος τον πήρε μαζί του στη Ρώμη. Από τα έργα του μόνο μερικά αποσπάσματα σώζονται.

2. Έλληνας ποιητής. Έγραψε το έπος Αλεξανδριάς,με θέμα την ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

III

Όνομα μαρτύρων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Γιος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Πρόβου. Μαρτύρησε στη Νικομήδεια, με αποκεφαλισμό. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Αυγούστου.

2. Αξιωματικός στις ρωμαϊκές λεγεώνες στα χρόνια του Μαξιμιανού. Εντυπωσιάστηκε τόσο από το θάρρος των χριστιανών στα μαρτύρια, ώστε προσχώρησε στις τάξεις τους και μαρτύρησε κι αυτός. Πέθανε με ραβδισμούς, ενώ η σύζυγός του Ναταλία τον εμψύχωνε. Η μνήμη τους τιμάται στις 26 Αυγούστου.

3. Μαρτύρησε το 310 στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Φεβρουαρίου.

4. Νεομάρτυρας. Πέθανε σε καμίνι. Δεν είναι γνωστά περισσότερα στοιχεία γι’ αυτόν. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Απριλίου.

IV

(9ος αι. μ.Χ.).Βυζαντινός ναύαρχος που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Βασιλείου του Α’. Στάλθηκε για να βοηθήσει την πολιορκημένη από τους Άραβες πόλη των Συρακουσών. Όταν όμως έφτασε στην Πελοπόννησο, δείλιασε και προσόρμισε τα πλοία του στο λιμάνι Ιέρακας της Μονεμβασίας. Στο μεταξύ οι Συρακούσες έπεσαν στα χέρια των Αράβων και ο Α. γύρισε στην Κωνσταντινούπολη και κατέφυγε στον ναό της Αγίας Σοφίας για να αποφύγει την οργή του αυτοκράτορα, γεγονός που ωστόσο δεν εμπόδισε την τιμωρία του. Λέγεται μάλιστα ότι εκτελέστηκε μέσα στον ναό.

V

Επώνυμο αγωνιστών του 1821.

1. Γεώργιος. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες, στις οποίες διακρίθηκε για την ανδρεία του. Πέθανε μετά την απελευθέρωση.

2. Νικόλαος. Πλοίαρχος από τις Σπέτσες. Γεννήθηκε το 1784. Το 1826 μαζί με τον Δημ. Κριεζή απέκλεισαν τρία τουρκικά πλοία στον Ευβοϊκό κόλπο. Τα εχθρικά πλοία κατέφυγαν στο Μαρμάρι, όπου αποβίβασαν τους άντρες τους με τον οπλισμό τους. Τους μιμήθηκαν και τα ελληνικά και άρχισε μάχη. Οι Τούρκοι όμως πήραν ενισχύσεις από την Κάρυστο και τη Χαλκίδα και υποχρέωσαν τους Έλληνες να υποχωρήσουν και να ξαναμπούν στα καράβια τους. Ο Α. πήρε μέρος και στις ναυμαχίες της Άνδρου, της Αλικαρνασσού και του Πάπα. Πέθανε μετά την Επανάσταση, σε βαθιά γεράματα.

3. Σταμάτης. Αθηναίος, αδελφός του Γεώργιου Α. (βλ. 1.) Πληγώθηκε στη μάχη του Μαραθώνα το 1824. Μετά την Επανάσταση έγινε έμπορος.

VI

Όνομα έξι παπών της Ρώμης.

1. Α. Α’ (;-795). Πάπας (772-795) ρωμαϊκής καταγωγής. Για να αντιμετωπίσει τον βασιλιά των Λογγοβαρδών Δεσιδέριο, που είχε εισβάλει στην Ιταλία και απειλούσε τη Ρώμη, κάλεσε σε βοήθεια τον Καρλομάγνο βασιλιά των Φράγκων, ο οποίος, αφού νίκησε τον Δεσιδέριο δώρισε στον Α. ολόκληρη την Ιταλία εκτός από τη Λομβαρδία. Ο Α. ανασκεύασε τα τείχη και το υδραγωγείο της Ρώμης και διακόσμησε τις ερειπωμένες εκκλησίες της.

2. Α. Β’ (792-872). Πάπας (867-872) ρωμαϊκής καταγωγής. Αρνήθηκε δύο φορές τον παπικό θρόνο στον οποίο τελικά ανέβηκε σε ηλικία 75 ετών. Προκάλεσε την επίκριση του επισκόπου της Ρεμς Χίνγκμαρ, όταν αναμείχθηκε στο θέμα του διαζυγίου του Φράγκου βασιλιά Λοθάριου Β’, πολιτικού ζητήματος το οποίο σύμφωνα με τον επίσκοπο ήταν έξω από την δικαιοδοσία του πάπα που αποφαινόταν μόνο για θρησκευτικά θέματα.

3. Α. Γ’ (;-885). Η παποσύνη του περιορίζεται σε 15 μήνες (884-885).

4. Α. Δ’ (1100;-1159). Πάπας (1154-59), ο μοναδικός Άγγλος που ανέβηκε στον παπικό θρόνο. Στην αρχή ήταν ηγούμενος στο μοναστήρι του Αγίου Ρούφου κοντά στη γαλλική πόλη Αβινιόν, και αργότερα έγινε καρδινάλιος από τον πάπα Ευγένιο Γ’. Έχρισε τον Φρειδερίκο Α’ αυτοκράτορα της Ρώμης (1155), ήλθε όμως γρήγορα σε προστριβές μαζί του και θέλησε να τον αφορίσει, αλλά πέθανε (1159) πριν προλάβει να πραγματοποιήσει την απόφασή του.

5. Α. Ε’ (;-1276). Πέθανε37 μόνο μέρες μετά την άνοδό του στον παπικό θρόνο (Ιούλιος-Αύγουστος 1276).

6. Α.ΣΤ’ (Ουτρέχτη 1459 – Ρώμη 1523). Πάπας (1522-1523) φλαμανδικής καταγωγής. Διετέλεσε καθηγητής θεολογίας στο πανεπιστήμιο της Λουβέν και αργότερα πήγε στην Ισπανία όπου έγινε επίσκοπος Τορτόσα και μέγας ιεροξεταστής στην Αραγονία. Στη διάρκεια της εξουσίας του καταδικάστηκαν περίπου 25.000 άτομα, από τα oποία 1.600 σε θάνατο στην πυρά. Έγινε καρδινάλιος το 1517 και ανέβηκε στον παπικό θρόνο μετά τον θάνατο του πάπα Λέοντα I’. Ήταν αντιπαθής για τη φιλαργυρία και τα υπερβολικά αυστηρά ήθη του και η δυσαρέσκεια εναντίον του προκάλεσε δύο ανεπιτυχείς απόπειρες δολοφονίας του.

VII

Ορεινός οικισμός (υψόμ. 500 μ., 17 κάτ) στην πρώην επαρχία Μιραμπέλλου του νομού Λασιθίου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αγίου Νικολάου.